Vrijmetselarij
De mens speelt een ‘spel van betekenis en verbeelding’*, en voorlopig doet geen machine dat haar/hem na. De menselijke verbeeldingskracht stelt ons in staat buiten onszelf te treden, boven onszelf uit te stijgen, nieuwe betekenis te geven aan ons leven. Jezelf te buiten gaan – liever nog: te boven te gaan -, wie wil dat niet? Meer mens worden, beter mens worden: dat is de lokroep en de opdracht van de vrijmetselarij.
De eenentwintigste eeuw biedt daar een letterlijke mogelijkheid toe: ‘augmented humanity’, de upgrading van menselijkheid. Maar wat als de nieuwe mens een robot is, en niet de nieuwe godmens, ‘Homo Deus’, zoals Yuval Noah Harari hem/haar/het noemde in zijn gelijknamige wereldwijde bestseller? Niet de autonome nieuwe supermens, maar een door een handvol technocratische tovenaars ontwikkelde robot?
Richt onze verbeeldingskracht zich tegen onszelf met een eenentwintigste-eeuwse digitale kloon van Frankenstein, een machinemens die het hopeloos tekortschietende schepsel van vlees en bloed ver achter zich laat in denk- en scheppingskracht? Dat is geen onrealistisch doemscenario, zo maakt Max Tegmark duidelijk in zijn boek ‘Life 3.0’ over mens zijn in het tijdperk van kunstmatige intelligentie; het is de hoogste tijd dat de mens besluit hoe de humane toekomst eruit gaat zien: superieur of slaafs.
Verbeteringen aan de mens hebben vaak onverwachte gevolgen, en ze pakken ook lang niet altijd zo gunstig uit als de mensveredelaars beloven. In een essay in ‘De Gids’ stelde schrijver Maarten Asscher onlangs: “Een van de factoren die een belangrijke rol spelen bij de aanvaarding van radicale innovatie, is een gevoel van voldoende vertrouwen in de eigen identiteit en voldoende zekerheid vanuit het verleden. Bij succesvolle innovatie zien mensen een betekenisvolle samenhang tussen bestaande tradities en de mogelijkheden van het nieuwe.”
Wij mensen scharrelen rond in de onafzienbare eindeloosheid van een meedogenloos onverschillig universum. We hebben voor onszelf kleine lichtjes ontstoken, bakens in een onbegrijpelijke en onoverzienbare werkelijkheid waarin wij ons altijd buitenstaander zijn blijven voelen. Stap voor stap hebben we onze vermogens ontwikkeld en tot aan hun uiterste grenzen beproefd. Is onze houdbaarheidsdatum nu verstreken? Leveren we ons uit aan de machinemens?
Waar die keuze toe gaat leiden is opnieuw afhankelijk van onze verbeeldingskracht. Al verslaat de met KI geïnsemineerde robot ons al op vele terreinen van intellectuele bezigheid en is toepassing van transhumane technieken al succesvol in de erotische industrie en in sociale media, in hun dagelijks leven maken veel mensen zich nauwelijks druk over robotisering en dehumanisering. Maar het moment van de keuze nadert sneller dan gedacht. Verlossen wij ons van onze beperkingen, breken we voorgoed uit onze grenzen en worden we beter mens? Of worden we bedienend personeel van superieure machinewezens die ons verpletterend verslaan op alle terreinen waarin wij dachten iets moois en/of goeds te kunnen?
Ja, natuurlijk moet die machinemens eerst gemáákt worden door ‘echte mensen’, maar het nieuwe schepsel dreigt binnen afzienbare tijd zijn schepper te gaan evenaren en zelfs te overtreffen. De kunstzinnige prestaties van geprogrammeerde robots blijven voorlopig nog op het prilste kleuterniveau steken, maar dat is geen reden om maar in geruste menselijke superioriteit te gaan slapen. Transhumanisme is de uitdaging om onszelf opnieuw uit te vinden. Hebben vrijmetselaren het vertrouwen om een gedurfde stap in het tijdperk van Homo Deus te zetten? Op ons komt het aan…
Willem Verstraaten
*Dat is de ondertitel van het vorig jaar verschenen boek ‘De Magie van de Loge’, een rijk geïllustreerde evocatie van het abele spel dat vrijmetselaren spelen. Nadere info via de website www.ritusentempelbouw.nl.