Vrijmetselarij
Op fluwelen voetzolen zijn slimme machines ons bestaan binnengetrokken. Ik tik dit stuk op een toetsenbord dat mij met de hele wereld verbindt. Tien tegen één dat u een smartphone bij de hand heeft en interactief met uw tv-toestel omgaat. En als u in een andere stad gaat visiteren, laat u zich de weg wijzen door een vriendelijke stem uit een apparaat op het dashboard. De mens is een groot licht – zijn uitvindingen bewijzen het. Maar nooit eerder hadden zijn technische scheppingen een zo groot aandeel in zijn leven. Gaan de robots ook de loge veroveren?
Het licht van de mens schijnt in de duisternis… De geest maakt zich steeds meer los van de beperkingen van het lichaam. De robot verlost ons van geestdodende taken of maakt acties mogelijk waartoe ons lichaam niet (meer) in staat is. Een armprothese die met denkkracht gestuurd wordt, een draagbare alvleesklier, implantaten in oog en oor die beelden en geluiden vertalen naar hersenindrukken, kunstbenen waarmee de bezitters hardlooprecords breken, lerende computers: in deze eeuw krijgt het begrip prothese een geheel nieuwe betekenis.
In een column op de nieuwssite ‘De Correspondent’ schreef Ernst-Jan Pfauth eens over sprekende communicatie tussen mens en machine:
“Praten tegen een apparaat lijkt me zoveel fijner dan dat getik op een scherm, dat ik mijn achterstand van 2,5 jaar wil inhalen en vanaf nu niets meer van de ontwikkelingen binnen spraakherkenning wil missen. Bovendien is het spannend om te merken dat robots steeds menselijker worden. Sciencefiction in je broekzak!”
De humanisering van de machine werd nóg sprekender verbeeld in de film ‘Her’, waarin een schrijver verliefd wordt op het besturingssysteem van zijn computer; de film zet de conventies van menselijke communicatie in het verwarrende perspectief van de nieuwste techniek. Techniek is afkomstig van het Griekse woord ‘techné’, dat ambacht, kunst of kunde betekent. Filosofie en technologie gaan hand in hand bij het zoeken naar manieren om ons van de knellende banden van biologie en predestinatie te verlossen. De machine kan meer zijn dan een technisch hoogstandje in het kader van ‘het gemak dient de mens’. De robot ontwikkelt zich tot metgezel op weg naar nieuwe menselijkheid.
Heeft de machine een ziel? Krijgt die ooit bewustzijn? Als je ziet hoe mensen hun auto en hun computer aanspreken, zou je denken van wel.
Ontwikkelingen die er de komende jaren aankomen. Google Glass is er al, de futuristische bril waarmee je permanent ingeplugd bent in de digitale wereld. Ook de zelfrijdende auto is in Silicon Valley allang geen toekomstmuziek meer. En er wordt al gedacht aan de personal drone, die je meeneemt op vakantie en die misschien in de toekomst boodschappen voor je kan doen.
Werkelijkheid en fictie vloeien meer dan ooit ineen. De virtuele werkelijkheid die in onze tijd zulke grootse vormen aanneemt, roept nieuwe vragen op over wat echt is en wat onecht, wat natuur is en wat schepping is. Er is een heroïsche strijd aan de gang om te ontsnappen aan de fysieke beperkingen van ons bestaan. Natuurlijk worden er ladingen virtuele vuilnis over ons uitgestort door kunstenmakers met dollar- en eurotekens in hun ogen, toch probeert zelfs reality tv ons uit te tillen boven de beperkingen van de gewone werkelijkheid, en dat doen ook de rituelen van de vrijmetselaar.
Willem Verstraaten