Het geheim van schoonheid

Het geheim van schoonheid

”Schoonheid is een belofte van geluk,” heeft Stendhal gezegd, als ik de mail van een aanbieder van ‘droomhuizen’ in de Provence mag geloven. Maar schoonheid is natuurlijk meer dan de schaapjes op het droge in Zuid-Frankrijk. De koele rosé naast het zwembad mag dan tot tevredenheid stemmen, de meeste mensen verwachten van hun leven toch iets meer dan materieel welzijn. Geestverruiming, zinsbegoocheling, catharsis, verlichting: kunst moet meer te bieden hebben dan onschuldig tijdverdrijf, zeker als die kunst zich ‘koninklijk’ noemt.

Met symbolisch de witte roos van het Zomer-Sint-Jan nog in het knoopsgat, zijn we aan een lange periode van vakantie begonnen. De werktuigen even in de kast, het bureau opgeruimd, een ander levensritme, liefst op een plek waar we bij kunnen komen, na kunnen denken, de blik kunnen verruimen. Schoonheid vormt een essentieel ingrediënt van de ‘ledigheid’ waarnaar vakantie vernoemd is. In binnen- en buitenland barsten de zomerfestivals los met verrassende voorstellingen. De toeristen verzetten er hun zinnen mee, en als het goed is, nemen ze er iets van mee. Zoals de reizigers die eeuwen geleden voor een ‘grand tour’ naar het zuiden afzakten.

“…Le 24e juin qui fut la feste de Saint Jean Baptiste, on me mena au vespres où j’entendis la plus accomplie musique que je fay estat d’ouïr en ma vie. Le tant renommé Claudio de Monteverde qui en estoit l’autheur, la dirigea…”.

Zo schreef Constantijn Huygens het in 1920 in zijn reisdagboek toen hij als diplomaat in Venetië verbleef – de verlichte Nederlander uit die tijd sprak en schreef nog goed Frans.

Huygens raakte dus buiten zichzelf van ontroering over de schoonheid van de muziek van Claudio Monteverdi: “De 24ste juni, dat was het feest van de Heilige Johannes de Doper, bracht men mij naar de vespers in de kerk San Giovanni e Luzia (Huygens bedoelde waarschijnlijk de Santi Geremia e Lucia; er bestaat geen Giovanni e Luzia in Venetië – red.), waar ik de meest volmaakte muziek hoorde die ik ooit van mijn leven te horen denk te krijgen. De beroemde Claudio Monteverdi, kapelmeester van San Marco, die de muziek had gecomponeerd, dirigeerde deze keer ook, met vier theorbes, twee cornetten, twee fagotten, twee violen, een basviool van monsterachtige grootte, de orgels en andere instrumenten, die alle even goed werden bespeeld, en tien of twaalf stemmen, die me van verrukking buiten mezelf brachten.”

Wie de ervaring van Huygens wil navoelen, kan eind augustus terecht op het Festival Oude Muziek in Utrecht, dat dit jaar geheel gewijd is aan Venetië.

De schoonheid van de vrijmetselarij kreeg ooit voor mij het ‘Sesam, open u!’ door het woord ‘allusief’. Uniek voor de schoonheid achter de logepoort is dat ze niet berust op leerstellingen en morele voorschriften, maar dat zij met toespeling inwerkt op het vermogen van de mens om een eigen waarheid en een eigen gedrag te ontwikkelen.

Inmiddels heeft de schoonheid haar onschuld verloren. Enerzijds aan de gehaaide marketeers van VIP-kunstenaars, anderzijds aan de shock and awe-werkelijkheid die dag in dag uit als een lawine over ons uitgestort wordt, in Parijs, Brussel, Orlando, Nice, Istanbul en wie weet waar binnenkort nog meer. Wie kan er nog naar het schilderij van het zigeunerjongetje met een traan onder het oog kijken zonder de beelden van internet, de krant en het Journaal te zien? Lucebert dichtte het al in 1952:

Woorden kunnen geheime snaren raken, maar als je de illusie wilt wekken dat het geheim onder woorden gebracht kan worden, praat je je mond voorbij. De logerituelen zijn toespelingen op een geheim dat er in ieders binnenste op wacht gewekt te worden, een dubbele bodem onder het bestaan van alledag, binnen de omheining van de dominante cultuur.

Het wekkende woord slaat een bres in de verdedigingslinie van de rede. De kunst van de toespeling knipt een gat in de omheining van het gezond verstand. We mogen ons gelukkig prijzen omdat we leven in een redelijk beschaafde en welvarende uithoek van de wereld, maar het is goed dat we er met regelmaat aan herinnerd worden dat er meer is in hemel en aarde dan onze wijsbegeerte droomt. Door kunstenaars als Monteverdi, Lucebert en Shakespeare. Naar dat ‘meer’ kan ook de schoonheid van het logeritueel een venster openen.

Tekst: Willem Verstraaten