De boodschap van de loge: Waarheid als werk in uitvoering

Vrijmetselaren van drie eeuwen her zetten de toon waardoor ook nu nog mensen aangesproken worden die meer van hun leven willen maken dan een vakantietrip van wieg naar graf. Vrijmetselarij was een meesterlijk voorbeeld van de stoutmoedigheid om uit het strafhok van contemporaine dogma’s en leefregels te stappen. De vrijmetselarij dreigt nu zélf een van de oude hobbelpaarden in de rommelkast van de cultuur te worden, ijverig in onderdeeltjes uiteengenomen door historici en nostalgisch vertroeteld door traditionalisten.

Het hart van die oude revolutionairen van de maçonnerie zou toch sneller moeten gaan kloppen door deze ontwikkelingen (waarvan Yuval Harari in zijn boek ‘Homo Deus’ een magistraal overzicht geeft). Vrijmetselaars worden geacht te bouwen, niet slechts te conserveren, en dat bouwen aan de cultuur krijgt een compleet nieuwe dimensie dankzij de pioniers van AI,virtual reality, genetische modificatie en extensie van fysiologische elementen van het menselijk lichaam. Je hoeft alleen maar een kwartier op een druk plein te staan om vast te stellen dat de legioenen met hun mobiel verkleefden vrágen om een visie op de toekomst van de menselijke waardigheid. Net zoals de vrijmetselaren van de achttiende eeuw een revolutionaire methode bedachten om mensen van goede wil te bevrijden uit de wurggreep van de Googles en Facebooks van hún tijd.

Als de loge stilstaat bij de traditie, wordt ze een museum. Hoe kostelijk de snuisterijen in het nieuwe Vrijmetselarij Museum in Den Haag ook zijn, het zou niet meer dan een omgekeerde verrekijker op een glorieus verleden zijn als er niet ook een video vertoond werd waarin vrijmetselaren van nu iets van hun engagement met de actuele werkelijkheid uitdroegen. Zoals dominee Martijn Junte van de Remonstrantse Broederschap in Waddinxveen zegt (in een interview in De Volkskrant naar aanleiding van 500 jaar Reformatie): “Als je vasthoudt aan wat je hebt, terwijl de tijden veranderen, raak je de context van de oorspronkelijke boodschap kwijt.”

Die boodschap is helder: in de loge wordt gezocht naar waarheid, maar niet een waarheid die voor eeuwig vaststaat en waar het logelid maar aan moet geloven. Vrijmetselen is een werkwoord, en ieder mag met het vrijmetselaarschap werken zoals hij/zij wil. Maar de loge is geendarkroomvoor emotionele incontinentie of een kijkkast voor narcistisch exhibitionisme. De loge is bedacht als vrijplaats voor bezinning, voor ontmoeting, voor gedachtewisseling. Om de bekende ‘drieslag’ vrijheid, gelijkheid en broederschap op 21ste-eeuwse wijze te parafraseren: de loge biedt vrijzinnigheid, pluriformiteit en intermenselijkheid.

De stijl van werken, de beeldentaal en de inrichting van de werkplaats die de loge is, zijn erop gericht een perspectief op het leven te bieden dat de niet aflatende stroom nieuws en nieuwigheidjes van internet, tv en kranten overstijgt. Natuurlijk is het de moeite waard de eeuwenoude waarden van de vrijmetselarij in ere te houden. Ze zijn weer volop actueel. Na de vloedgolf van secularisering is er een beweging terug naar bezieling. Religie blijkt veel meer in te houden dan de starre leerstelligheid van toen. Wetenschap blijkt veel meer te zijn dan dorre feitelijkheid.

Je hoeft geen lidmaat van een verstokte bijbelclub of een atheïstische donderprediker te worden om geestelijke verlichting terug te willen brengen op het hoofdpodium van de cultuur. Vrijmetselaren hebben ervoor doorgeleerd: verbindingen maken waar kortsluiting ontstaat, saamhorigheid kweken waar verkettering dreigt. Dat is geen kwestie van spelregeltjes, maar van passie. Een passie die gevoed is met historische waarden en traditionele actie, maar gericht op een betere maatschappij voor nu en later.

Voorbij de twee kolommen, op het tableau op de geblokte vloer en onder het azuren gewelf verstommen de schrille klanken vanfake news,hash tagsen wraakzuchtige afrekeningen met mensen of groepen die er andere moraliteiten op nahielden of -houden dan de gangbare en in de figuurlijke heksenwaag geofferd moeten worden, ook als ze niets onwettigs beweerd of gedaan hebben. Laat onze logearbeid één pleidooi zijn voor de elementen die de vrijmetselarij gemaakt hebben tot een levensbenadering die over tijdgebonden waarheden heen kan stappen: overdrachtelijke bouwlust, grensoverschrijdende rituelen, universele lichtsymboliek. Daar kunnen we mee vooruit, naar nieuwe verten.

Willem Verstraaten