Vrijmetselarij
Vrijmetselarij kan gezien worden als een brede en diepe stroom van vrijzinnigheid in het rijkgeschakeerde landschap van levensbeschouwelijkheid. Tussen de twee oevers van de rivier is twee eeuwen geleden een wankele brug geslagen om tot een universeel aanvaarde eenheid van vrijmetselarij te komen, maar de pijlers bleken wat wankel; de bewoners van beide oevers trokken zich dan ook steeds weer terug in hun bastions van vermeende rechtzinnigheid.
Aan weerszijden van de maçonnieke rivier heeft men nog steeds geen bruikbare sjibbolet gevonden die door zowel behoudende als vernieuwingsgezinde vrijmetselaren begrepen kan worden als toverwoord voor vrije, verdraagzame en deugdelijke ontmoeting tussen mensen van goede wil die dreigen gescheiden te blijven. Om de waterscheiding tussen verschillende maçonnieke stromingen op te heffen, worden in de eenentwintigste eeuw in hoog tempo initiatieven ontplooid die tot de ontmoeting moeten leiden van broeders en zusters die in hun eigen ‘tempels’ verschanst waren. Zo werd vorig jaar in Antwerpen een aanzet gegeven voor de versteviging van de brug die de toenadering moet vergemakkelijken: de poort van het logegebouw aan de Van Maerlantstraat geopend voor vrijmetselaren van zo ongeveer alle denominaties en van beiderlei kunne.
In een verlichte loge kunnen belijdend godsdienstige broeders en zij die zich niet laten leiden door de ‘geopenbaarde wil’ van een persoonlijke god het goed met elkaar vinden. De vrijmetselarij is tenslotte geen sektarische afsplitsing van het christendom – al is ze ontstaan in een christelijke cultuur en heeft ze een deel van haar beeldentaal daaraan ontleend -, noch een ondergrondse verzetsgroep tegen de dictatuur van de geestelijkheid – al heeft ze het vrije denken zeker helpen bevorderen. De loge is juist ontstaan uit de behoefte uit de loopgraven van levensbeschouwelijke kaders te breken en een geestelijke vrijplaats te creëren waar nadenkende en daadkrachtige mensen elkaar kunnen vinden in hun streven naar een verlichte maatschappij.
Het grootste licht van de vrijmetselarij is dat vrijmetselaren andersdenkenden het licht in de ogen gunnen. Dat is tenminste de ‘leer’ die in de loge gepredikt wordt. De praktijk steekt er soms wat magertjes bij af. Het geschipper rondom ‘irreguliere’ intervisitatie is wat beschamend voor een geestelijke stroming die actieve tolerantie voorstaat, zeker als het gaat om contacten tussen loges waarin mannen én vrouwen met grote ernst arbeiden met de maçonnieke werktuigen die uit de traditie aangereikt zijn.
De zuivere kubiek van de vrijmetselaren is slechts één van de platonische lichamen; in de praktijk benadert het veelvlak van maçonnieke werkwijzen eerder het isocaëder. Dat ingenieuze twintigvlak kreeg in Antwerpen symbolisch oogstrelend gestalte in een bijeenkomst waarbij alle kleuren van de maçonnieke regenboog de kans kregen zich in volle harmonie te verenigen tot een stralend wit. Met excuses voor de bloemrijke taal; in Vlaanderen word je nu eenmaal al snel aangestoken door het gepassioneerde verbale vuur waarmee het Nederlands er gebruikt wordt als het intermenselijk contact verdiept wordt; en dat is tenslotte een hoofdmotief van de arbeid in de loge.
Willem Verstraaten,