Vrijmetselarij
Binnen afzienbare tijd zwermen we weer uit over Europa of verder, naar festival of Biënnale, naar berg of strand, naar camping of ‘resort’, naar alle mogelijke plekken waar uitgeblazen kan worden van de strijd om het bestaan, waar ‘de accu weer opgeladen’ kan worden, zoals dat in de loge vaak genoemd wordt. Opvallend verschijnsel is dat op vakantie tallozen weer eens een kerk inlopen en daar gepakt worden door een sfeer van superieure distantie van de waan van de dag.
In zijn column in de NRC van 14 april signaleerde Christiaan Weijts “een raar soort jaloezie op moslims” omdat zij nog levende rituelen lijken te hebben, “een spirituele traditie, met bijbehorende hechte familiebanden, bruiloften en uitvaarten die langer duren dan wat haastige uurtjes”. Het ging de columnist erom “dat wij als seculiere westerlingen dondersgoed aanvoelen dat het afbrokkelen van onze sociale en spirituele tradities een verlies inhoudt. En dus bouwen we stevige verdedigingsmuurtjes rond de allerlaatste restjes ervan: Sinterklaas, Kerst en Pasen. Terwijl onze echte frustratie is dat we geen werkelijke alternatieven hebben gevonden.”
Wat jammer dat verhoudingsgewijs nog zo weinig mensen weten dat dat alternatief al drie eeuwen voorhanden is: vrijmetselarij. In de loge komen mensen bijeen die grote waarden koesteren – geïnteresseerde tolerantie, actieve aanvaarding van elkaars verschillen, maatschappelijke inzet, om er enkele te noemen -, maar elkaar daarbij niet proberen te bekeren. De waarden van de loge zijn weerbaar gebleken, maar aan steeds nieuwe generaties vrijmetselaren de taak die weerbaarheid te bewijzen.
Eeuwige en onveranderlijke waarheden oefenen altijd weer onweerstaanbare aantrekkingskracht uit op mensen, en ook in de loge wordt er naarstig naar gezocht. De grote waarde van de methode die daarbij ingezet wordt, schuilt erin dat ieder wel uitgedaagd wordt op zoek naar waarheid te gaan, maar dat er niet zoiets als ‘de’ waarheid voorgespiegeld wordt; ieder moet en mag de eigen waarheid zoeken en vinden.
Kwaadaardige waarheidspretenties, te vuur en te zwaard opgedrongen aan vrije denkers, de eerste vrijmetselaren wisten er alles van, en ook de wereld van nu wordt er ernstig door bedreigd. Interessant is de bestudering van de historie van vrijheid van denken en vrijheid van interpretatie van de ‘heilige’ geschriften in de islam, en die blijkt er wel degelijk geweest te zijn. Omgekeerd heeft ook het christendom lange periodes gekend van imperialistische geestelijke druk op andersdenkenden. De maçonnieke methode kent daarentegen wel een complex van samenhangende codes die ontworpen zijn om toegang tot het geheim van het leven te krijgen, maar die codes zijn niet bedacht om de gebruikers in een keurslijf te dwingen. Vrijheid van denken is misschien wel de meest universele waarde van de vrijmetselarij sinds haar ontstaan.
Mooie woorden en grootse vergezichten worden als suspect afgeschilderd door de standwerkers die het hoogste woord hebben in de nieuwe economie en op de politieke podia, met winstbejag als drijfveer en waarheid als slachtoffer. Maar zonder een visie op waar we als individu als onderdeel van het mensdom naar op weg zijn en willen, wordt het dagelijks bedrijf een tredmolen met louter materiële aansporingen bij gebrek aan spirituele vergezichten.
In zijn ‘Ethica’ verwerpt Spinoza alle traditionele voorstellingen van God en stelt hij dat de ogenschijnlijk chaotische natuur is onderworpen aan onveranderlijke natuurwetten, die ook gelden voor mens en maatschappij. “Met behulp van de wiskunde kunnen we die wetten kennen en door ons leven daarmee in overeenstemming te brengen worden wij gelukkig,” stelt de tekstplaquette bij het inspirerende monument voor Spinoza waarmee het Amsterdamse gemeentebestuur zich enigszins gerevancheerd heeft voor de verbanning van de grote filosoof, wiens gedachten grote invloed hadden op de eerste speculatieve vrijmetselaren. “Spinoza’s denkbeelden over de vrijheid van meningsuiting, tolerantie en democratie zijn nog steeds actueel.”
Een heldere echo van die denkbeelden klonk op 24 april van dit jaar uit de mond van een van de Franse presidentskandidaten: “Wij lijken wel teruggetrokken achter onze trieste hartstochten, de jaloezie, het wantrouwen, de onenigheid, een zekere vorm van bekrompenheid, soms van laagheid, ten opzichte van de gebeurtenissen. De cultuur die ik heb geërfd is er daarentegen een van de grote blijde hartstochten, de vrijheid, Europa, de kennis, het universele.”
De spreker is inmiddels president van de Franse Republiek.
Willem Verstraaten